H ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΟΛΩΝΟΣ KAI H ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ

Γράφει ο ΙΦΙΚΡΑΤΗΣ

Είναι κάτι τέτοιες στιγμές στην ιστορία, στιγμές εθνικής κρίσης, σε όλα τα επίπεδα, όπου μας καλούν να στραφούμε στο παρελθόν αναζητώντας σανίδα σωτηρίας σε ένα αβέβαιο και δυσοίωνο μέλλον. Μια αναζήτηση η οποία οφείλει να διδάξει στον σύγχρονο άνθρωπο τον δρόμο διαφυγής από την τρέχουσα κατάσταση. Σε κάτι τέτοιες ιστορικές συγκυρίες ψάχνουμε τον ¨σωτήρα¨ που θα σταθεί δίπλα μας και θα μας θέσει σε τροχιά ανάκαμψης. Η αναζήτηση αυτή, δίχως την απαραίτητη παιδεία, την ορθή γνώση των αιτιών των εκάστοτε προβλημάτων και  των μεθόδων αντιμετώπισης των μπορεί ευκόλως να μας οδηγήσει σε φαινόμενα ¨μεσσιανισμού¨, δημαγωγίας και εν τέλει σε τυραννία. Μόνος μας οδηγός σ αυτό το ταξίδι η ιστορία μας, με τα ατέρμονα παραδείγματα κρίσεων, προβλημάτων και λύσεων από ηγέτες, ηγέτες αληθινούς, συνειδητοποιημένους, σεβαστούς που η ιστορική τους και μόνο ανάμνηση αρκεί για να κατανοήσουμε την σημασία τους.


Ένας μεγάλος τέτοιος ηγέτης υπήρξε ο Σόλωνας. Η εποχή του παρουσιάζει τα ίδια κοινωνικό-ιστορικα χαρακτηριστικά με το σήμερα.

Κατά την εποχή του Σόλωνος ο πλούτος των Αθηνών είναι συσσωρευμένος στα χεριά των πλουσίων γαιοκτημόνων, των Πεδιέων, οι οποίοι κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργήσιμης γης. Η κατώτερη κοινωνική τάξη, οι Διάκριοι, ζουν μέσα σε καθεστώς απόλυτης φτώχειας, εξαθλίωσης και μαρασμού. Η επιβίωση τους είναι πλήρως εξαρτημένη από τους Πεδιείς, οι οποίοι δανείζουν χρήματα με υψηλό επιτόκιο, στο οποίο τις περισσότερες φορές οι Διάκριοι δεν δύνανται να ανταπεξέλθουν. Ως υποθήκη καταχωρείται όχι μόνο η κτηματική τους περιουσία, πάνω στην οποία τοποθετούν έναν βράχο, ένα ¨άχθος¨ ή βάρος, αλλά και ο ίδιος τους ο εαυτός καθώς και των οικογενειών τους. Δεν σπανίζουν οι περιπτώσεις όπου πολλά άτομα, μη δυνάμενα να επιστρέψουν το χρέος τους, περιήλθαν στην ¨ιδιοκτησία¨ του δανειστού, η ακόμα διέφυγαν σε ξένους τόπους για να αποφύγουν την κατάσταση αυτή. Οι αφέντες τους πλέον μπορούν να τους μεταχειριστούν ως αυτοί θέλουν ή ακόμα και να τους πουλήσουν σε ξένες χώρες.

Κατ αναλογιαν με το σήμερα, το τραπεζικό σύστημα δανείζει με υψηλά επιτόκια και ,εν όψει της οικονομικής κρίσης, οι δανειζόμενοι δεν είναι σε θέση να αποπληρώσουν το χρέος τους. Η παραγωγικότητα της Ελλάδος αγγίζει τα όρια του μηδενός, η αγορά δεν κινείται και οι οφειλέτες χάνουν τα όσα έχουν θεσει ως υποθήκη. Βέβαια η υποθήκη του σώματος, κοινώς η δουλεία, έχει καταργηθεί προ πολλού, ωστόσο υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει καταστεί υποχείριο των εκάστοτε δανειστών στους οποίους έχει στραφεί για να βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο αλλά και να καλύψει ανάγκες, πολλές από τις οποίες εντέχνως του έχουν εμφυτευτεί ως απαραίτητες. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε σ αυτές αρκεί μόνο να αναλογιστούμε ότι ζούμε μέσα σε μια καθαρά καταναλωτική - υλιστική κοινωνία.

Η κοινωνία της τότε εποχής, του Σόλωνος, όπως καταλαβαίνουμε ευνοεί καθαρά τους πλουσίους και το άνοιγμα της ψαλίδας συνεχώς διευρύνεται. Μήπως σήμερα δεν συμβαίνει κάτι ανάλογο? Σήμερα παρ όλο που θεωρούμε ως πολίτευμα της χώρας την δημοκρατία, δεν υπάρχει μια υψηλή κάστα ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους με οικογενειακούς δεσμούς αλλά και σχέσεις φιλίας, αυτό που ονομάζουμε οικογενειοκρατία? Ας είμαστε ξεκάθαροι, το σημερινό πολίτευμα περισσότερο ομοιάζει με ολιγαρχία παρά με δημοκρατία όπως την έθεσε ο Κλεισθένης και οι μετέπειτα στοχαστές.

Σε αυτό το κλίμα έντονης δυσφορίας έρχονται να προστεθούν και άλλοι παράγοντες, όπως το ξέσπασμα μιας επιδημίας που κλόνισε την υγεία των κατοίκων, οδηγώντας σε φαινόμενα δεισιδαιμονίας, μεμψιμοιρίας και αναταραχών.

Οι συνθήκες κοινωνικού αναβρασμού που επικρατούν επιτρέπουν την άνοδο μιας μεγίστης πολιτικής φυσιογνωμίας, που έμελλε να αλλάξει το πολιτικό γίγνεσθαι και να μείνει για πάντα στην ιστορία ως μεγάλος νομοθέτης. Αυτή η φυσιογνωμία άκουγε στο όνομα Σόλων. Η άνοδος του Σόλωνος κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν. Τόσο η καταγωγή του όσο η φήμη και οι διακρίσεις που είχε στο ενεργητικό του, τον έκαναν αποδεκτό από μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Ο Σόλων ήτο γνωστός ως μεγάλος ποιητής και οι ποιητές αποτελούσαν πρόσωπα σεβαστά στην τότε κοινωνία. Επιπλέον δε είχε αριστοκρατική καταγωγή, από το γένος των Κοδριδών, κάνοντας τον αρεστό στους αριστοκράτες της εποχής. Για οικογενειακούς ωστόσο λόγους στράφηκε από νωρίς στο εμπόριο φέρνοντας τον κοντά στην μικρομεσαία τάξη. Στον Σόλωνα οφείλεται επίσης η ανακατάληψη της Σαλαμίνας που έως τότε βρισκόταν υπό την κατοχή των Μεγάρων. Το κατόρθωμα αυτό τον ανήγαγε, όπως είναι φυσικό σε εθνικό ήρωα των Αθηναίων.

ο Σόλων νομοθετώντας

Το έργο του Σόλωνος: Ο Σόλων είχε βαθειά επίγνωση των αιτιών της κοινωνικής κρίσης, όσο και του τρόπου αντιμετώπισης των. Γνωρίζει ότι τα νέα μέτρα, στα οποία επρόκειτο να προβεί, δεν πρέπει να εξυπηρετούν μονομερώς κάποια τάξη. Τα βασικά αιτήματα της εποχής, όπως εκφράζονταν από την κατώτερη τάξη, των Διακρίων, ήταν ο αναδασμός της γης, μείωση της βαριάς φορολογίας και κατάργηση της δουλείας. Το σήμερα ελάχιστα διαφέρει από το τότε, η μείωση της φορολογίας, που με γεωμετρική πρόοδο αυξάνεται, συνεχίζει να επικρατεί ως αίτημα.

Πρώτο μέτρο που λαμβάνει ο Σόλων είναι η περίφημος ¨Σεισάχθεια¨. Τα παράγωγα της λέξεως δηλώνουν και το περιεχόμενο του μέτρου αυτό, «σείω τα άχθη» δηλαδή μετακινώ τα βάρη, τους βράχους που τοποθετούνταν πάνω στα κτήματα των φτωχών ως σύμβολο υποθήκης. Σχετικά με τον προαναφερθέντα νόμο έχουν διατυπωθεί δυο θεωρίες, που απασχόλησαν ήδη από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με την πρώτη, ο Σόλων κατήργησε πλήρως τα χρέη των φτωχών-Διακρίων. Σύμφωνα με μια δεύτερη, αυτό που ουσιαστικά έκανε ο Σόλων ηταν να μειώσει σημαντικά τους τόκους των δανείων διευκολύνοντας έτσι την αποπληρωμή.

Δεύτερο μέτρο είναι η κατάργηση της υποθήκης του σώματος. Τα όσα συμβόλαια έως τότε προέβλεπαν ως εγγύηση την ιδιοκτησία ατόμων καταργούνται, όσοι είχαν πουληθεί σε Ελλάδα και άλλα μέρη ως δούλοι, επιστρέφουν πλέον ως ελεύθεροι με την ταυτόχρονη εξαγορά τους. Τόσο το σώμα, όσο και η γη παύουν πλέον να αποτελούν υποθήκη. Όσοι δε έχουν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα, είναι δηλαδή ¨άτιμοι¨, λογω αδυναμίας αποπληρωμής χρεών, τα επανακτούν.

Στον οικονομικό τομέα, ο Σόλων ακολουθει πολιτική κλειστής οικονομίας. Στην πόλη-κράτος των Αθηνών δημιουργείται καθεστώς αυτάρκειας και απαγορεύει την εξαγωγή τους πλην του ¨ελαίου¨ το οποίο βρισκόταν σε ποσότητα μεγαλύτερη της απαραίτητης για την κάλυψη των αναγκών. Καταργεί το αιγηνιτικο νόμισμα και εισάγει το ευβοϊκό. Βάση αυτού, η 1 μνα ενώ είχε αξία 73 δραχμών με το νέο νόμισμα η αξία ανέρχεται στις 100 δραχμές. Παράλληλα ενθαρρύνει μέσω νομοθεσίας το εμπόριο και την βιομηχανία, ούτως ώστε να τονώσει την εγχώρια οικονομία.

Άλλες νομοθετικές πράξεις του Σόλωνος είναι η επιστροφή των κλοπιμαίων από τον κλέφτη στο διπλάσιο της αξίας των και ο καθορισμός ανωτάτου ορίου κτηματικής περιουσίας.

Καθώς η βαριά φορολογία επιβάρυνε κυρίως τα φτωχά στρώματα ο Σόλων αποφασίζει να προχωρήσει σε άλλη μια ριζική αλλαγή, την διαμόρφωση των τάξεων βάσει του εισοδήματος. Κατά τον Αριστοτέλη έως την εποχή των μεταρρυθμίσεων αυτών «τὰς ἀρχὰς καθίστησιν αριστίνδην», δηλαδή η εξουσία ήταν διαμορφωμένη με βάση την αριστοκρατική καταγωγή. Μετά την νομοθεσία του Σόλωνος «τὰς ἀρχὰς καθίστησιν πλουτίνδην», με βάση δηλαδή την οικονομική κατάσταση, την τιμοκρατική οργάνωση της κοινωνίας. Διαμόρφωσε έτσι τις κάτωθι τάξεις. α) Πεντακοσιομέδιμνοι των οποίων το εισόδημα έφτανε η ξεπερνούσε τους 500 μεδίμνους β) Τριακοσιομέδιμνοι που το εισόδημα τους ήταν 300 μέδιμνοι γ) Διακοσιομέδιμνοι με εισόδημα μεταξύ 200 και 300 μεδίμνων και δ) Θήτες που το εισόδημα τους ήταν κατώτερο των 200 μεδίμνων. Ο Σόλων καθόρισε το ποσοστό της φορολογίας να αυξάνεται όσο αυξάνει η οικονομική ισχύς, απαλλάσσοντας τους φτωχούς απ την φορολογική καταπίεση. Οι Θήτες, ως η πλέον φτωχή τάξη, δεν πλήρωνε φόρους.

Τα πολιτικά δικαιώματα διευρύνονται, επιτρέποντας την συμμετοχή όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως οικονομικής καταστάσεως, στην Εκκλησία του Δήμου. Εκεί οι πολίτες εξέλεγαν τους 9 άρχοντες, θεσμός ο οποίος απαρτίζοταν από την τάξη των πεντακοσιομεδίμνων, και τους βουλευτές της Βουλής των 400, στον οποίο συμμετείχαν οι 3 ανώτερες τάξεις.

Ο Σόλων δεν κατάφερε να αλλάξει πλήρως το πολιτικό σκηνικό της εποχής. Πολλά από τα αιτήματα και των δυο πλευρών δεν ικανοποιήθηκαν πλήρως, όπως ο αναδασμός της γης που ζητούσαν οι φτωχοί. Αυτό που πραγματικά κατάφερε είναι να εξομαλύνει την κοινωνική ανισότητα, να κατευνάσει το κλίμα δυσαρέσκειας και αναβρασμού και να θέσει τα θεμέλια της δημοκρατίας.

Συνοπτικά λοιπόν, ο Σόλων αντιμετώπισε παρόμοιες καταστάσεις θεσπίζοντας:

Α) Την ¨Σεισάχθεια¨ την κατάργηση δηλαδή των χρεών ,ή, της μείωσης του τόκου προς διευκολιαν αποπληρωμής των δανείων.

Β) Κατάργηση της σωματικής υποθήκης καθώς και της γης (για το σήμερα θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε κατάργηση υποθήκης γης, της πρώτης κατοικίας).

Γ) Καθεστώς κλειστής οικονομίας, όπου τα προϊόντα που παράγει η χώρα παραμένουν εντός αυτής – πλην των όσων βρίσκονται σε αφθονία.

Ε) Τόνωση του εμπορίου και της βιομηχανίας και επένδυση στις πλουτοπαραγωγικές δυνάμεις (οι δυνάμεις αυτές, τα αντικείμενα που χαρακτηρίζονται ως πηγές πλούτου μεταβάλλονται ανά εποχές – τότε μπορεί να είχαμε το σιτάρι, το έλαιο η την διδασκαλία ως εμπορεύσιμο αγαθό, σήμερα έχουμε την τεχνογνωσία, το πετρέλαιο και την πολεμική βιομηχανία).

Στ) Αναλογική προσαρμογή του φόρου με βάση το εισόδημα.

Ζ) Καθορισμό ανωτάτου ορίου κτηματικής περιουσίας.