Μετανάστευση και Κυρίαρχη Εθνική Κουλτούρα ...

By Ιωάννης Κωτούλας (Foreign Affairs)

Το μεταναστευτικό ζήτημα αποτελεί ένα ιδιαιτέρως σύνθετο αντικείμενο επιστημονικής ανάλυσης, καθώς η επιτυχής από μεθοδολογικής άποψης εξέταση του μεταναστευτικού ζητήματος ταυτίζεται όχι με μία τυπική, μονομερή ανάγνωση των μεταναστευτικών ροών, αλλά με την διάκριση μίας αναλυτικής τυπολογίας της διαδικασίας ενσωμάτωσης των μεταναστών, καθώς και με την επισήμανση των συνεπειών των μεταναστευτικών ροών στο εσωτερικό του κράτους υποδοχής.

Την ιδιαίτερη σημασία των εννοιών αυτών αναδεικνύει στην μελέτη του με τίτλο Μετανάστευση και Κυρίαρχη Εθνική Κουλτούρα: Θρησκεία-πολιτική- πολυπολιτισμικότητα (Παπαζήσης 2011) ο ερευνητής του μεταναστευτικού Ιωάννης Κωτούλας.

Η μελέτη εντάσσεται στη σειρά Πολιτική και Πολιτισμός των εκδόσεων Παπαζήση που διευθύνει ο Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας/Γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Θ. Μάζης.

Η διευκρίνιση των θεμελιωδών εννοιών και της ιδιαίτερης ορολογίας του μεταναστευτικού ζητήματος, στην οποία προβαίνει ο συγγραφέας στο Πρώτο Κεφάλαιο, είναι άκρως απαραίτητη για τον αναγνώστη, καθώς σταδιακά εισάγεται σε ένα σύνολο ποικίλων εννοιών. Σύμφωνα με τον συγγραφέα η συζήτηση για το μεταναστευτικό τόσο στην επιστημονική βιβλιογραφία όσο και στον δημοσιογραφικό λόγο πραγματοποιείται με τρόπο ελλειπτικό και προβληματικό, ενώ συχνή είναι η διαπλοκή της ιδεοληπτικής θέσης με την περιγραφή των δεδομένων.

Σύμφωνα με την προσέγγιση που υιοθετεί ο συγγραφέας η πολυπολιτισμικότητα αποτελεί ένα ιδεολόγημα αφενός μη λειτουργικό αφετέρου οπισθοδρομικό, στον βαθμό που εγκαταλείπεται ή έχει ήδη εγκαταλειφθεί από τις δυτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η πολυπολιτισμικότητα χαρακτηρίζεται από εγγενείς αδυναμίες σε θεωρητικό επίπεδο, ενώ και σε πρακτικό επίπεδο φαίνεται ότι οι πρόσφατες εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο καταδεικνύουν την αποτυχία της ως αρχής διάρθρωσης των κοινωνικών συνόλων, τα οποία έρχονται αντιμέτωπα με τη μαζική μετανάστευση και την εθνοτική /πολιτισμική ετερογένεια. Η καταχρηστική έμφαση στην εθνοτικότητα των μεταναστευτικών ομάδων, η οποία επιχειρείται στο σχήμα της πολυπολιτισμικής θεωρίας, ουσιαστικά αναιρεί την αρχή της δημοκρατικής αυτονομίας του ατόμου. Και αυτό διότι ο μετανάστης δεν αντιμετωπίζεται ως μεμονωμένο άτομο, με δικαιώματα και υποχρεώσεις, αλλά ως μέρος ενός ευρύτερου υπο-εθνικού συνόλου, στο οποίο θα πρέπει να αναγνωριστούν ομαδικά δικαιώματα. Πρόκειται για ένα σχήμα προνεωτερικό και προφανώς αντίθετο με τις αρχές και τις αξίες του ιδίου του Διαφωτισμού.

Στο Δεύτερο Κεφάλαιο ο Κωτούλας προβαίνει στην διάκριση των συνεπειών της μαζικής μετανάστευσης, καταδεικνύοντας αναλυτικά τις πολιτικές, τις οικονομικές, τις κοινωνικές και τις πολιτισμικές /δημογραφικές συνέπειες. Η πολιτική κατάτμηση, οι σημαντικές συνέπειες της μαζικής μετανάστευσης και της αύξησης της εθνοτικής διαφοροποίησης στο οικονομικό και το κοινωνικό επίπεδο αναλύονται με άρτια τεκμηρίωση. Ο συγγραφέας ενσωματώνει τις πλέον πρόσφατες θεωρητικές και μεθοδολογικές αναζητήσεις της βιβλιογραφίας, ενώ αναδεικνύει μελέτες, όπως η έρευνα του καθηγητή Robert Putnam ή οι εργασίες του Tatu Vanhanen, οι οποίες εν πολλοίς παραμένουν άγνωστες στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία.

Χαρακτηριστικός για το σύνολο της μελέτης είναι ο εργαλειακός, ορθολογιστικός τρόπος προσέγγισης του μεταναστευτικού ζητήματος, ο οποίος υιοθετείται, η επιτυχής αξιοποίηση των στατιστικών δεδομένων, καθώς και η ιδιαίτερη έμφαση, την οποία αποδίδει ο συγγραφέας στην διευκρίνιση της θεμελιώδους, αλλά και της δευτερεύουσας ορολογίας. Ο συγγραφέας αναδεικνύει όρους και έννοιες, οι οποίοι συχνά παραβλέπονται στην ελληνική βιβλιογραφία, όπως οι εθνοτικοί θύλακες, οι παράλληλες κοινωνίες, η κοινωνιακή ασφάλεια, η εθνοτική οικογενειοκρατία, η πολιτισμική υποκατάσταση.
Κατά τον συγγραφέα το μεταναστευτικό ζήτημα προσεγγίζεται πολύ συχνά στην ελληνική βιβλιογραφία με τρόπο πρόχειρο και αποσπασματικό, διότι αντί να υιοθετηθεί μία ψύχραιμη, ορθολογιστική προσέγγιση, υιοθετείται ένα πλέγμα ηθικολογιών και εννοιολογικών συγχύσεων τόσο από τους οπαδούς των ανοικτών συνόρων όσο και από τους πολέμιους της μετανάστευσης. Ο συγγραφέας προβαίνει σε πολλά σημεία του κειμένου σε διάκριση αναλυτικών τυπολογιών, λ.χ. επισημαίνοντας την τυπολογία της δομικής ενσωμάτωσης των αλλοδαπών μεταναστών στον κοινωνικό ιστό της χώρας υποδοχής. Ο Κωτούλας υιοθετεί την αρχή της προβλεπτικής ικανότητας της επιστήμης και επισημαίνει τις πιθανές συνέπειες από την πολυπολιτισμική άρθρωση ενός κοινωνικού συνόλου, το οποίο αντί να επιλέξει την αρχή της επιλεκτικής ποιοτικής μετανάστευσης και της δομικής ενσωμάτωσης, υιοθετεί την εκ των υστέρων πολιτογράφηση και την πολυπολιτισμικότητα.

Στο Τρίτο Κεφάλαιο ο συγγραφέας προβάλλει την αναγκαιότητα της ύπαρξης ενός «εθνικού ρεπουμπλικανισμού» όπως ο ίδιος τον προσδιορίζει, της ύπαρξης, δηλαδή, μίας ισχυρής σε πολιτικό επίπεδο και ενιαίας σε πολιτισμικό επίπεδο δημοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύει τη λειτουργική σημασία της υπεροχής του εγχώριου εθνικού και του ευρωπαϊκού πολιτισμικού πλαισίου, της Κυρίαρχης Κουλτούρας και του Διαφωτισμού, σε σχέση με τις επιμέρους υπο-εθνικές αναφορές των ομάδων των μεταναστών. Ταυτοχρόνως διατυπώνει τις βασικές αρχές ενός σχήματος, το οποίο προσδιορίζει ως Νέο Ευρωπαϊκό Υπόδειγμα, ένα σύνολο εξελίξεων στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών, οι οποίες εκδηλώνονται σταθερά μετά το 2001 και θεωρείται ότι θα κορυφωθούν τα επόμενα έτη. Η διατύπωση των αρχών του Νέου Ευρωπαϊκού Υποδείγματος βασίστηκε σε ανταλλαγή απόψεων με τον Alberto Alesina, Καθηγητή Οικονομικών του Harvard, ο οποίος είχε προειδοποιήσει για την οικονομική κρίση στην Ευρώπη πολύ πριν την εκδήλωσή της.

Κατά τον συγγραφέα η Ευρώπη πρέπει να αναταχθεί ως πολιτική και πολιτισμική οντότητα, αξιοποιώντας την έννοια των μεγάλων χωρικών συμπλεγμάτων. Η ανάταξη αυτή της Ευρώπης προϋποθέτει την υπέρβαση της εαυτοφοβίας των Δυτικών, την ιδεολογική ενότητα της Δύσης, την προσήλωση στις αρχές της δημοκρατίας και του Διαφωτισμού. Για τον συγγραφέα, δηλαδή, η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ιδέας και η εμφάνιση της Ευρώπης ως Πόλου Διεθνούς Ισχύος είναι πρωτίστως ένα ιδεολογικό καθήκον παρά ένα οικονομικό εγχείρημα και συνδέεται με την οριστική υπέρβαση της κατάτμησης, την οποία προκαλεί το ιδεολόγημα της πολυπολιτισμικότητας.

Η μελέτη του Ιωάννη Κωτούλα θίγει ένα σύνολο ενδιαφερόντων και αμφιλεγόμενων θεμάτων με άξονα μία ορθολογιστική, εργαλειακή προσέγγιση, θίγοντας για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία πλευρές του μεταναστευτικού ζητήματος, οι οποίες συχνά παραβλέπονται, όπως οι σχέσεις της μαζικής μετανάστευσης με τα μεγέθη της εθνικής και της κοινωνιακής ασφάλειας, η έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου και της εμπιστοσύνης στο εσωτερικό μίας κοινότητας, η πιθανότητα της πολιτισμικής υποκατάστασης στην Ευρώπη.

Η μελέτη του Ιωάννη Κωτούλα Κυρίαρχη Εθνική Κουλτούρα: Η μετανάστευση και το τέλος της πολυπολιτισμικότητας είναι μία τεκμηριωμένη και καινοτόμος για τα ελληνικά δεδομένα συμβολή σε ένα ζήτημα, το οποίο θα αποτελέσει την κυρίαρχη αναφορά των ευρωπαϊκών κοινωνιών τις επόμενες δεκαετίες και το οποίο ήδη μεταβάλλει σε σημαντικό βαθμό τις αντιλήψεις, τις ιδεολογικές αναπαραστάσεις, αλλά και την πολιτική συμπεριφορά, των Ευρωπαίων πολιτών σε θεμελιώδη ζητήματα του δημόσιου βίου.

 *Ο ιστορικός Ιωάννης Κωτούλας καταγράφει στο βιβλίο του τους μεταναστευτικούς μηχανισμούς και απομυθοποιεί ιδεολογήματα όπως η «πολυπολιτισμικότητα» που ταλαιπωρούν ακόμα την ελληνική κοινωνία, καθώς με την χρήση επιστημονικών εργαλείων καθιστά σαφή των αριθμό και την ποιότητα των μεταναστών που μπορεί να αντέξει μια κοινωνία όπως η ελληνική.

Foreign Affairs