Προσοχή στον παλαιοκομματικό λόγο! ...

-24grammata.com/ Πολιτικός Λόγος

γράφει ο Αθανάσιος Κατσώχης

Κατά τη σύντομη αυτή προεκλογική περίοδο, αν και δεν προβλέπεται (για προφανείς σε όλους λόγους) να διεξαχθούν οι παραδοσιακές ογκώδεις πολιτικές συγκεντρώσεις -οι οργιώδεις αυτές κομματικές φιέστες – ,  θα πραγματοποιηθούν, ωστόσο, πολλές ομιλίες σε εσωτερικούς χώρους.  Και  σε πολλές από αυτές είναι βέβαιο πως θα ακουστεί για μια ακόμη φορά παλαιοκομματικού τύπου πολιτικός λόγος: από όσους δεν έχουν ακόμη κατανοήσει πως, εκτός από τις απεχθείς πρακτικές που έχουν μετέλθει -εξαπατώντας κατ’ επανάληψη τους ψηφοφόρους- το ίδιο απεχθής ή δυσάρεστη ακούγεται οποιαδήποτε μορφή ξύλινης γλώσσας δεν ανανεώνει τον πολιτικό λόγο, σε συμφραζόμενα μάλιστα που κάτι τέτοιο προκρίνεται  ως αυτονόητο, και επιβάλλεται από τα ίδια τα πράγματα.

Θα είμαι σύντομος. Νά ορισμένα μόνο χαρακτηριστικά ομιλιών που, κατά τη γνώμη μου, παραπέμπουν σε πάγιες, παλαιοκομματικές γλωσσικές συνήθειες. Αν αντιληφθείτε ότι αυτά ή παρόμοια περιλαμβάνονται σε κάποια ομιλία, κρίνετε αναλόγως (εξάλλου, δεν αποκλείεται η αδυναμία άρθρωσης ενός νέου, καθαρού πολιτικού λόγου να συνοδεύεται και από έλλειμμα νέων ιδεών, προγραμματικών θέσεων, ή από αδυναμία εφαρμογής τους στην πράξη).

• –Διαρκής επίκληση προς τον ‘άμεμπτο’ ελληνικό λαό, με φράσεις όπως  ο σοφός ελληνικός λαός, ο δίκαιος λαός, ο κυρίαρχος λαός, ο λαός γνωρίζει καλά, έχουμε εμπιστοσύνη στην ψήφο σας, το αλάνθαστο αισθητήριο / ένστικτο του λαού κτλ.

• –Διαζευκτικός, διχοτομικός λόγος  (ή……….ή) , που αντιπαραθέτει   ασαφώς χρησιμοποιούμενες και ‘πολυφορεμένες’  στο πεδίο της πολιτικής ρητορείας έννοιες όπως  ομαλότητα -αστάθεια, δημοκρατία-φασισμός, πρόοδος-συντήρηση, δίκαιο-αδικο, πατριώτες-ανθέλληνες, κάποιες φορές ενσωματωμένες σε ρητορικές ερωτήσεις που εκβιάζουν την απάντηση, π.χ. θέλετε σταθερότητα ή αστάθεια;  / στις εκλογές  αυτές δεν αναμετρώνται τα κόμματα χ και ψ. Αναμετράται το δίκαιο με το άδικο, η ηθική με την ανηθικότητα.

• –Λογική του άσπρου-μαύρου: όλοι (ή)  κανείς, όλα (ή) τίποτε:  δεν περιλαμβάνονται στα λεγόμενα ενδιάμεσες καταστάσεις, προφανώς για να προκριθεί αυτόματα ό,τι περιέχει το ένα σκέλος της  αντίθεσης, αυτό που κινητοποιεί το ακροατήριο σε δράση: πρώτα και πάνω από όλα φυσικά, στην ποθούμενη υπερψήφιση του κόμματος, που υποτίθεται πως αποτελεί την προϋπόθεση για κάθε καλό.

• – ‘Δεσμευτικός’ λόγος  με χρήση ρημάτων  όπως  δεσμευόμαστε, υποσχόμαστε, εγγυόμαστε, είναι / αποτελεί δέσμευση μας αλλά και χρήση μορίων όπως το θα: δεσμεύσεις για το καλό όλων (και του τόπου, ασφαλώς),  οι οποίες όμως για  τον συγκεκριμένο ακριβώς λόγο ενδέχεται να περιέχουν αντιφάσεις: κάποιες φορές το καλό μιας κοινωνικής ομάδας  ή τάξης, συνιστά και ζημία προς κάποια άλλη. Βλέπετε, η κοινωνία είναι τόσο σύνθετα δομημένη που δεν γίνεται τόσο εύκολα να εξυπηρετούνται όλοι, ταυτόχρονα και ανώδυνα.

• –Χρήση α’ πληθυντικού που καλύπτει έντεχνα την ηγεμονία του αρχηγού του κόμματος ή περιλαμβάνει –εκβιαστικά- και το ακροατήριο ως συμμέτοχο σε επιλογές, στρατηγικές, αποφάσεις κτλ. του κόμματος.

• –Επαναλαμβανόμενα μότο,  με τα οποία ίσως δίνεται η εντύπωση ότι το κόμμα έχει πάγιες και σταθερές θέσεις και ότι έχει κατασταλάξει στο πρόγραμμα του, στις διακηρύξεις και στις πεποιθήσεις του.

• –Τσιτάτα από μεγάλα ονόματα της ποίησης, της λογοτεχνίας ή της πολιτικής:  από ονόματα, βέβαια, που περιβάλλονται με το κύρος της αυθεντίας στην κοινή συνείδηση. Τόσο, ώστε τα λεγόμενά τους να έχουν καταστεί περίπου  αυτονόητες – και διαχρονικής ισχύος– αλήθειες.

• -Μεγάλο μέρος της ομιλίας καταφέρεται εναντίον των αντίπαλων κομμάτων. Ίσως ισότιμα με, ή και περισσότερο από, το να προβάλλει τις θέσεις του ‘ημέτερου’ κόμματος.

• –Υποκριτική βεβαιότητα του αρχηγού περί επικράτησης του κόμματός του στις εκλογές, με εκφράσεις που στην ουσία όμως απευθύνουν προς τους ψηφοφόρους το αίτημα να δώσουν με την ψήφο τους  στο κόμμα την επικράτηση,  π.χ. είμαι βέβαιος ότι την Κυριακή  [των εκλογών] θα κάνετε το καθήκον σας>(θέλει να πει) κάντε το καθήκον σας (δηλαδή, ψηφίστε μας) > άρα,  για να  το ζητά,  δεν είναι βέβαιος ότι θα το κάνετε (επομένως, κρύβεται αντίφαση στα λεγόμενα)

Τα παραπάνω συνιστούν μερικά μόνο χαρακτηριστικά του παλαιοκομματικού λόγου, όπως τα αντιλαμβάνεται ο γράφων.  Ας ελπίσουμε, ωστόσο, ότι θα βρεθούν -έστω κάποιοι- που θα αρθρώσουν ένα καινούριο, καθαρό, ειλικρινή και απαλλαγμένο από αγκυλώσεις κάθε είδους, πολιτικό λόγο. Και πάνω από όλα, βέβαια, που θα φροντίσουν να τον  μετουσιώσουν σε μια νέα, υγιή, ρεαλιστική και επωφελή για τον τόπο πολιτική. Λίγο δύσκολο, βέβαια, αλλά…

  24grammata