Tουρκο-ισλαμικός εθνικισμός και εξελίξεις στη Συρία ...

Του Χρήστου Μηνάγια ( geostrategy.gr)

Πριν ένα χρόνο οι σχέσεις Τουρκίας-Συρίας αποτελούσαν το σύμβολο της  επιτυχίας της τουρκικής διπλωματίας και του στρατηγικού βάθους του  υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου. Οι δύο χώρες σε σύντομο χρονικό διάστημα προώθησαν τη στρατηγική τους συνεργασία, διοργάνωσαν
κοινές κυβερνητικές συνεδριάσεις, άνοιξαν τα σύνορα, κατήργησαν τη βίζα, διεύρυναν τις εμπορικές σχέσεις τους και ανέπτυξαν τη στρατιωτική τους συνεργασία. Όμως, μετά την εξέγερση του συριακού λαού εναντίον του
εθνικιστικού καθεστώτος Μπάαθ, η Τουρκία άλλαξε πολιτική, αποστασιοποιήθηκε από τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, υποστηρίζει τους αντικαθεστωτικούς και απειλεί τη Συρία με λήψη στρατιωτικών μέτρων, όπως η δημιουργία ζώνης ασφαλείας εντός του συριακού εδάφους. 

Κουρδικό Πρόβλημα
Το κουρδικό πρόβλημα με την πάροδο του χρόνου αποκτά όλο και
μεγαλύτερη σημασία. Στο παρελθόν οι Τούρκοι προσπάθησαν να το
επιλύσουν κατά βάση με στρατιωτικά μέτρα, στρατηγική η οποία τελικά δεν
τους δικαίωσε. Τώρα, η νέα τουρκική στρατηγική φαίνεται ότι δεν αποσκοπεί
στην επίλυση του εν λόγω προβλήματος, αλλά επιδιώκει να θέσει υπό τον
έλεγχο του αυταρχικού κρατικού μηχανισμού της χώρας, όλους τους
πολιτικούς φορείς και τα ένοπλα τμήματα των Κούρδων. Οι επιχειρήσεις
εναντίον του ΡΚΚ, οι διάφορες συνεργασίες της Άγκυρας σε περιφερειακό και
παγκόσμιο επίπεδο, οι συλλήψεις των μελών της ΚCK (Ένωση Κοινοτήτων
Κουρδιστάν) και η σκληρή στάση έναντι του κουρδικού κόμματος BDP έχουν
ως στόχο τη δημιουργία μηχανισμών ελέγχου και ποδηγέτησης του κουρδικού
λαού. Το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ πιθανόν δεν προτίθεται να λάβει κανένα
πολιτικό ρίσκο για να επιλύσει το κουρδικό πρόβλημα, επειδή όπως
ισχυρίζεται, αυτό δεν δημιουργήθηκε επί των ημερών του και το πολιτικό
κόστος δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Άλλωστε, η κυβέρνηση του Ερντογάν
θεωρεί ότι ο τουρκικός λαός συνήθισε πλέον να ζει με το κουρδικό πρόβλημα
και τις επιχειρήσεις του ΡΚΚ. Συνακόλουθα δε, Τούρκοι αναλυτές,
προσκείμενοι στον ισλαμιστή πρωθυπουργό, αναφέρουν ότι το κουρδικό δεν
δημιουργεί προβλήματα ούτε στην εξωτερική πολιτική της χώρας τους, ούτε
στη διαχείριση των περιφερειακών ισορροπιών, ειδικά σε ότι αφορά τη Μέση
Ανατολή.

Όμως, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική δεδομένου ότι η χώρα
αντιμετωπίζει σοβαρά ενδημικά προβλήματα. Η εκτίμηση αυτή και οι
δύσκολες εσωτερικές ισορροπίες αποτυπώνονται με αρκετή σαφήνεια σε
άρθρο του Τούρκου δημοσιογράφου Semih İdiz με τίτλο: «Η Τουρκία τείνει να
διασπασθεί», όπου αναγράφονται τα εξής: «Εάν εξετάσουμε κοινωνιολογικά
τη σημερινή Τουρκία θα διαπιστώσουμε ότι είναι μια χώρα σοβαρά
διασπασμένη σε εθνικό, θρησκευτικό και ιδεολογικό επίπεδο. Η κατάσταση
αυτή αντί να βελτιωθεί γίνεται ακόμη χειρότερη.» (εφημερίδα Milliyet/17-3-
2012). Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι η συγκεκριμένη άποψη
συμπίπτει με τις απαιτήσεις του Κούρδων για αυτονομία και συγκεκριμένα του
Selahattin Demirtas, προέδρου του κουρδικού κόμματος BDP, ο οποίος
δήλωσε τα εξής: «Εάν διαμελισθεί το Ιράκ θα δημιουργηθεί το ανεξάρτητο
κράτος του Κουρδιστάν. Στη Συρία θα μπορέσει να δημιουργηθεί Κουρδιστάν.
Εξάλλου και στο Ιράν υπάρχει η Διοικητική Περιφέρεια του Κουρδιστάν. Στην
περίπτωση αυτή όλη η νότια Τουρκία, από το Iğdır μέχρι το Hatay, θα
συνορεύει με το επίσημο Κουρδιστάν6 Εμείς επιθυμούμε σε όλη την Τουρκία
να υπάρχουν αυτόνομες (αυτοδιοικούμενες) περιοχές. Για παράδειγμα το
Κουρδιστάν (νοτιοανατολική Τουρκία) μπορεί να χωρισθεί σε τέσσερεις
αυτόνομες περιοχές. Έχουμε την άποψη ότι στην Τουρκία μπορεί να
δημιουργηθούν 18-20 αυτόνομες περιοχές. Αυτές θα διοικούνται από το κόμμα
που θα κερδίζει τις εκλογές. Εμείς δεν προτείνουμε ένα μοντέλο αυτονομίας
που θα στηρίζεται στην εθνική ταυτότητα6» (εφημερίδα Milliyet/10-4-2012).
Εκτός τούτου, το κουρδικό πρόβλημα ενόψει των εξελίξεων στη Συρία έχει
λάβει μια περίπλοκη μορφή η οποία πιθανόν θα επηρεάσει όλους τους
Κούρδους της περιοχής. Άλλωστε, δηλώσεις Κούρδων αξιωματούχων όπως,
«Η ένωση όλων των Κούρδων θα δημιουργήσει το Μεγάλο Κουρδιστάν»
αποτελεί συχνό κομμάτι της τουρκικής επικαιρότητας.
Δημιουργία ζώνης ασφαλείας
Το όρος Καντίλ ευρίσκεται στην περιοχή του βορείου Ιράκ και αποτελεί τη
κύρια βάση των ανταρτικών δυνάμεων του ΡΚΚ. Η στρατηγική σημασία του
όρους αυτού εστιάζεται στο γεγονός ότι αφενός ευρίσκεται περίπου 50 km
νοτίως του τριγώνου Τουρκία-Ιράκ-Ιράν, αφετέρου από εκεί διέρχονται οι
διάδρομοι που ενώνουν τους Κούρδους του Ιράν με τους Κούρδους του Ιράκ
και της Συρίας. Σύμφωνα με τουρκικές πηγές, μέσω των διαδρόμων αυτών, το
Ιράν παρέχει υποστήριξη στη Συρία σε οπλισμό, πυρομαχικά και ανθρώπινο
δυναμικό. Στο ίδιο πλαίσιο δραστηριοποιείται και το ΡΚΚ προωθώντας
δυνάμεις ανταρτών στη Συρία επιδιώκοντας να επανακτήσει την ισχύ που είχε
επί εποχής Οτσαλάν χρησιμοποιώντας το συριακό έδαφος ως βάση του
κουρδικού αγώνα.

Αναφορικά με την επιδίωξη της Άγκυρας να εκκενωθούν οι βάσεις του ΡΚΚ
στο όρος Καντίλ, οι τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών, στις εκθέσεις τους,
εκτιμούν ότι αυτό θα δημιουργήσει ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα.
Συγκεκριμένα, το κενό που θα υπάρξει στην περιοχή θα καλυφθεί από
αντίστοιχες ιρανικές οργανώσεις, οι οποίες θα υποστηρίξουν τη στρατηγική
της Τεχεράνης για τον έλεγχο του Ιράκ και θα προκαλέσουν την κήρυξη ενός
ιδιόμορφου πολέμου και αναταραχών τόσο στο βόρειο Ιράκ όσο και στο
εσωτερικό της Τουρκίας. Επίσης, στις εκθέσεις αυτές προτείνεται η άμεση
δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας σε συνεργασία με την Κουρδική
Περιφερειακή Διοίκηση του Βορείου Ιράκ προκειμένου να αποκοπεί ο
διάδρομος που διέρχεται από το όρος Καντίλ. Για το λόγο αυτό το τελευταίο
χρονικό διάστημα οι Τούρκοι άρχισαν να εγκαθιστούν στρατιωτικές δυνάμεις,
κατανεμημένες σε μικρές ευέλικτες ομάδες των 10 ατόμων, σε στρατηγικά
σημεία βάσει των οποίων θα χαραχθούν τα όρια μιας πιθανής ζώνης
ασφαλείας. Τα τμήματα αυτά, συνολικής δύναμης 700 ατόμων, ολοκλήρωσαν
την προετοιμασία τους πριν από 4 μήνες και ανήκουν στις Μονάδες Ειδικών
Επιχειρήσεων της Jandarma (JÖH). Επισημαίνεται ότι για τους Τούρκους, το
σημείο κλειδί της εν λόγω περιοχής ασφαλείας ευρίσκεται στο τρίγωνο
Τουρκία-Ιράκ-Συρία.
Όπως γίνεται κατανοητό οι τουρκικές αρχές ασφαλείας εξετάζουν σοβαρά το
ενδεχόμενο της δημιουργίας μιας ζώνης ασφαλείας, σε αντίθεση με τις
προτάσεις έγκριτων Τούρκων δημοσιογράφων και αναλυτών οι οποίοι
προβάλλουν τα ακόλουθα αντεπιχειρήματα:
• Δεν υφίσταται ακόμη κανένα εναλλακτικό σχέδιο διακυβέρνησης της Συρίας
σε περίπτωση πτώσης του Άσαντ.
• Μια ενδεχόμενη στρατιωτική επιχείρηση για τη δημιουργία ζώνης
ασφαλείας εντός του συριακού εδάφους θα διασπάσει τη χώρα σε
εθνικούς, θρησκευτικούς και δογματικούς θύλακες, ενώ αποτελεί γρίφο η
χάραξη των ορίων της εν λόγω ζώνης.
• Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δεν διαθέτουν τον κατάλληλο οπλισμό και
εξοπλισμό για τη διεξαγωγή μιας τέτοιας ασύμμετρης επιχείρησης.
• Η Τουρκία εξαρτάται ενεργειακά από τη Ρωσία και το Ιράν, οι οποίες
θεωρούνται στρατηγικοί σύμμαχοι της Συρίας.
• Υπάρχουν πληροφορίες ότι το καθεστώς του Άσαντ παρέχει κεκαλυμμένη
υποστήριξη στο ΡΚΚ. Σε περίπτωση που εμπλακεί η Τουρκία σε μια
στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της Συρίας τότε είναι σίγουρο ότι
παρόμοια τακτική θα εφαρμοσθεί και από το Ιράν.
• Ενδέχεται να διεθνοποιηθεί το κουρδικό πρόβλημα.
• Θα πληγεί η οικονομία της Τουρκίας.
• Θα διασπασθεί η τουρκική κοινή γνώμη λόγω της πόλωσης που υπάρχει
μεταξύ Αλεβήδων-Σουνιτών, Κούρδων-Τούρκων και Ισλαμιστών-
Κεμαλιστών.
• Σε περίπτωση προσβολής των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από το
Ισραήλ την περίοδο διεξαγωγής της στρατιωτικής επιχείρησης εναντίον της
Συρίας, θα θεωρηθεί ότι η Τουρκία έχει συμμαχήσει με το Ισραήλ και
ενεργεί από κοινού εναντίον της «σιιτικής ημισελήνου».
• Σε περίπτωση που αποφασισθεί από τους διεθνείς οργανισμούς η
στρατιωτική παρέμβαση στη Συρία, η Τουρκία δεν θα πρέπει να ενεργήσει
μονομερώς διότι υπάρχει ο κίνδυνος το εν λόγω πρόβλημα να μετατραπεί
σε τουρκο-συριακό πρόβλημα. Επίσης, μία μονομερής τουρκική
στρατιωτική επέμβαση πιθανόν να θεωρηθεί από τις αραβικές χώρες ότι η
Άγκυρα υλοποιεί τις νεο-οθωμανικές της φιλοδοξίες και το συριακό
πρόβλημα να μετατραπεί σε τουρκο-αραβικό πρόβλημα.
Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη πως η εικόνα που προκύπτει από την
εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας καταδεικνύει ότι η χώρα τείνει να γίνει
περισσότερο εθνικιστική. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η ακόλουθη
δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Νταβούτογλου στο συνέδριο του
κόμματός του στην Konya στις 7-4-2012: «Το κόμμα ΑΚΡ ανέλαβε την
αποστολή ενός νέου nizam-ı âlem και θα αναδείξει το ιερό έθνος μας σε
μια παγκόσμια δύναμη. Μέχρι το 2023 θα ξανασυναντηθούμε
(ξανασμίξουμε) με τα αδέλφια μας (τους Τούρκους) που βρίσκονται στα
εδάφη που χάσαμε την περίοδο 1911-1923 και στα εδάφη από τα οποία
αποχωρήσαμε. Αυτό αποτελεί ένα επιτακτικό ιστορικό καθήκον.» (σ.σ. Η
εννοιολογική ερμηνεία του όρου nizam-ı âlem αφορά στη τάξη, την ομαλότητα
και την οικονομική σταθερότητα που εξουσιάζει τη γη και το σύμπαν. Επίσης,
στην Τουρκία υπάρχει μια θρησκευτικο-πολιτικο-ιδεολογική εθνικιστική κίνηση
με την ονομασία nizam-ı âlem που έχει ως στόχο την ανάδειξη της τουρκο-
ισλαμικής παιδείας και πολιτισμού.)

Η παραπάνω άποψη οφείλεται σε τέσσερις λόγους: πρώτον, το κουρδικό
πρόβλημα με την πάροδο του χρόνου οδηγείται σε αδιέξοδο. Από τη μια
πλευρά η κυβέρνηση σκληραίνει τη στάση της έναντι των Κούρδων και από
την άλλη οι κουρδικές απαιτήσεις για αυτονομία και ανεξαρτησία
αποσυντονίζουν τους Τούρκους εθνικιστές και διεγείρουν τα αντανακλαστικά
του τουρκο-ισλαμικού εθνικισμού. Δεύτερον, το πρόβλημα με την Αρμενία και
τη γενοκτονία των Αρμενίων οξύνεται σταδιακά και εκτιμάται ότι
βραχυπρόθεσμα θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις. Τρίτον, η Κυπριακή
Δημοκρατία τον Ιούλιο θα αναλάβει την Προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
και η Τουρκία απειλεί ότι θα παγώσει επίσημα την ευρωπαϊκή της πορεία. Στο
γεγονός αυτό εάν προστεθούν και οι ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική
Μεσόγειο, τότε είναι βέβαιο ότι το εθνικιστικό ρεύμα στην Τουρκία θα
προβάλει έντονα τόσο το Εθνικό Ζήτημα της Κύπρου (Μilli Dava Kıbrıs) όσο
και την εναντίωσή του προς τη Δύση.

Σε ότι αφορά στις εξελίξεις στη Συρία, το ενδιαφέρον της Άγκυρας δεν
εστιάζεται ούτε στην πτώση του εν λόγω καθεστώτος, ούτε στα προβλήματα
του συριακού λαού. Οι πραγματικές προθέσεις των Τούρκων σχετίζονται με
τον ηγετικό ρόλο που διεκδικούν στη Μέση Ανατολή και τον περιορισμό της
επιρροής του Ιράν και του Ισραήλ. Ειδικότερα, εάν ανατραπεί ο Άσαντ και εάν
διασπασθεί η Συρία σε δύο κράτη, θα πρέπει να αναμένεται ότι η Άγκυρα θα
διεκδικήσει ενεργό ρόλο στις πολιτικές παρεμβάσεις που θα ακολουθήσουν
(σ.σ. Η διάσπαση της Συρίας σε δύο κράτη συζητήθηκε κατά την πρόσφατη
επίσκεψη του Κόφι Ανάν στη Δαμασκό). Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται από
το γεγονός ότι οι Τούρκοι αφενός επιδιώκουν την πολιτική και πολιτιστική
διείσδυση στη Συρία, αφετέρου διότι άρχισαν να προβάλλουν την εθνική
ταυτότητα των Τουρκμένων της Συρίας και να τους οργανώνουν σε πολιτικό
κόμμα.

Τέλος, οι απειλές του Ιράν προς την Τουρκία, οι εντάσεις που υπάρχουν με τη
Συρία και η δρομολογούμενη ανακήρυξη του βορείου Ιράκ ως το ανεξάρτητο
κράτος του Κουρδιστάν είναι βέβαιο ότι θα επιδεινώσουν ακόμη περισσότερο
την κατάσταση και η χρεωκοπία της πολιτικής των «μηδενικών
προβλημάτων» θα είναι προφανής.

geostrategy