Η αναγκαιότητα της απο-αναπτύξεως

Από το αίτημα της «προόδου» που αποτέλεσε τους τελευταίους αιώνες τον κύριο στόχο τόσο της «αριστεράς» ιδεολογίας όσο και του καπιταλισμού, ο άνθρωπος οδηγείται σήμερα, ύστερα και από τις διαπιστώσεις των επιστημόνων, και παρά την κυριαρχία της καπιταλιστικής οικονομίας, σε μία επανεκτίμηση του βαθμού αναπτύξεως στον περιβάλλοντα χώρο. Ορισμένες πλευρές αυτής της αυτοκριτικής θα δείξω στην σημερινή κατάθεση.

Κατά πρώτον, η πρόταση περί της απο-αναπτύξεως βάλλει ευθέως κατά του καπιταλιστικού προτύπου που βασίζεται, και σήμερα, στην αρχή της ωφέλειας και άρα στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Βάλλει, λ.χ., κατά των πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες λειτουργούν προς το συμφέρον ορισμένων ανθρώπων και όχι του κράτους και της κοινωνίας, εκμεταλλευόμενες το φθηνό εργατικό δυναμικό άλλων χωρών η καταπιέζοντας το υπάρχον εργατικό δυναμικό της χώρας όπου εδρεύουν.

Παράλληλα, το καπιταλιστικό πρότυπο ευνοεί την εδραίωση της καταναλωτικής συνειδήσεως και συμπεριφοράς και μάλιστα σε ανεξέλεγκτο πλέον βαθμό. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ζαν Κλωντ Μισεά επισημαίνει, χαρακτηριστικά, ότι «κάτω από την αυξανόμενη κυριαρχία της ανεξέλεγκτης οικονομίας, η ζωή των ανθρώπων τείνει να μεταβληθεί σε έναν παράλογο αγώνα δρόμου για να μην γεράσουν και να μην πεθάνουν ποτέ, δηλαδή, να αρνηθούν τον εαυτό τους ως ανθρώπινη φύση».

Εξ άλλου, η απο-ανάπτυξη συνδέεται με την δημιουργία μιας οικολογικής συνειδήσεως, έτοιμης να αντιταχθεί στην εκμετάλλευση εκ μέρους του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος το οποίο, κυρίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει υποστή ανεπανόρθωτες καταστροφές. Αυτό διότι οι δραστηριότητες του ανθρώπου σε όλους τους τομείς έχουν σαν στόχο πρωτευόντως το ίδιον όφελος και δευτερευόντως την διατήρηση της περιβαλλοντικής ισορροπίας. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να συνυπολογισθεί ότι οι δυνάμεις εσωτερικής αντιστάσεως του περιβάλλοντος στις εν πολλοίς αυθαίρετες επεμβάσεις του ανθρώπου εξαντλούνται σταδιακά. Εννοείται εδώ ότι στην περίπτωση που προτείνει κανείς την απο-ανάπτυξη σε κοινωνικό επίπεδο αλλά ο ίδιος ζει κατά τρόπο υπερκαταναλωτικό, η διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξεως καθίσταται αγεφύρωτη.

Τέλος, κρινόμενη από φιλοσοφικής πλευράς, η απο-ανάπτυξη συγκροτεί μία ορισμένη φιλοσοφική ανθρωπολογία, καθ’ όσον επιχειρεί να επαναφέρει τον άνθρωπο σε μία ποιοτική σχέση με τον άνθρωπο και με τον περιβάλλοντα χώρο. Έτσι η πρόταση της απο-αναπτύξεως αποτελεί κατ’ ουσίαν μία σύγχρονη οντολογική θεώρηση, οπωσδήποτε με ρίζες αρκετά παλαιές.

Η σημερινή κατάθεση δεν προκύπτει από κάποια πεσιμιστική διάθεση. Είναι προφανές ότι η πρόταση περί απο-αναπτύξεως επιβάλλεται σήμερα όχι από κίνητρα πολιτικά-οικονομικά, ή και ψυχολογικά, αλλά υπό το κράτος των επιστημονικών προσεγγίσεων, επισημάνσεων και προβλέψεων. Σε κάθε περίπτωση, γίνεται κατανοητό ότι η ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι μία αυθαίρετη επιλογή του ανθρώπου, που υπερβαίνει κάποια όρια, αλλά συνεκτιμάται πάντοτε και με τον βαθμό της εσωτερικής του τελειοποιήσεως. Εάν, λοιπόν, έχει φθάσει ο άνθρωπος στην ύβρη, θα πρέπει να γνωρίζει ήδη την ακολουθία της τραγικής του μοίρας.
   Δημήτρης Μπαλτάς

«Πεμπτουσία»
--
-
ΣΧΕΤΙΚΟ:

• Η απατηλή ιδέα της συνεχούς ανάπτυξης (άρθρο του καρδιολόγου Θανάση Δρίτσα)