Η ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Το κυρίαρχο μοντέλο του αστού στην ιστορία εκφράζει διαχρονικά τη χωριστικότητα με την πιο μεγάλη ένταση. Στον βαθμό που δεν αλληλοαναιρείται συστημικά, αναπαράγεται ένας κόσμος μιας πολλαπλότητας άναρχων αυτοκρατορικών εγώ, που ποικίλλουν από το τύπο του εγώ ενός Καλιγούλα, ως τον τύπο του εγώ ενός Τιβέριου.

Δυο τύποι διακινδυνευτικών εγώ    
Διαφοροποιούμε αυτούς τους δυο τύπους εγώ, γιατί:
i) ο μεν Τιβέριος Καίσαρας Αύγουστος είναι το ανθρωπολογικό πρότυπο του ηδονιστή-ωφελιμιστή που προσπαθεί να διατηρήσει το μέτρο της σκέψης για να μην τρελαθεί, αλλά παράλληλα είναι ολοκληρωμένα ένας -σεξουαλικά και εξουσιαστικά- ηδονιστής.

ii) ο Γάιος Καλιγούλας είναι το ανθρωπολογικό πρότυπο εκείνου που σπάζει την ίδια τη δομή της σκέψης, "απελευθερώνει" το θηρίο και προβάλει τον εαυτό του ως θεό. Ο Τιβέριος αντίθετα ζητούσε να του υπενθυμίζουν ότι δεν είναι Θεός.

Αυτοί οι δύο αυτοκράτορες αποτελούν το βασικό ανθρωπολογικό δείγμα του διακινδυνευτικού τύπου του αστού. Στον αντίποδά του βρίσκεται ο τύπος που εκφράζεται από τον Εμμανουήλ Καντ, τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ, τον Άρθουρ Σοπενχάουερ κλπ.    

Το πρόβλημα της αποσπασματικής σκέψης
Αυτού του είδους η σκέψη "εξελίσσεται" σε κεντρικές μορφές, με πολλαπλότητες χαμηλής συνεκτικότητας. Το πρόβλημα της αποσπασματικής σκέψης που χαρακτηρίζει την πλειοψηφία της επιστημονικής σκέψης – διανόησης έχει επισημανθεί από μια μειοψηφία στοχαστών. Ο Φρίντριχ Χέγκελ στο βιβλίο του "ιστορία της φιλοσοφίας", αναφερόμενος στους διανοούμενους που χαρακτηρίζονται από την αποσπασματική τους σκέψη  λέει πως:
«είναι σαν ζώα που έχουν ακούσει με ευκρίνεια όλους τους ήχους μίας μουσικής, αλλά που δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την ενότητα και την αρμονία του μουσικού έργου».[1]

Η αδυναμία συνεκτικής σκέψης εκφράζει την κυριαρχία της ζωικότητας πάνω σε αυτήν. Είναι σαν το θηρίο να αποκτάει νόηση. Η επιστημονική φαντασία ήδη έχει επινοήσει -με εξαιρετικά δείγματα δημιουργικής φαντασίας- τη νόηση των μηχανών και την αντιδικία ανθρώπου και μηχανών, όπως το Μάτριξ.

Δείγματα ακρότητας με άρνηση της συνεκτικής αντίληψης των πολλαπλοτήτων έχουμε αρκετά ώστε να καλύψουν όλες τις όψεις του κακού ή της βαρβαρότητας. Αυτά τα δείγματα λειτουργούν είτε ως ασυνείδητο κακό -με όλη τη σημασία της λέξης- είτε ως ασυνείδητη διακινδύνευση ή αποξένωση.

Παραδείγματα  αποσπασματικής σκέψης 
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δεύτερης περίπτωσης είναι ο φυσικός επιστήμονας Ενρίκο Φέρμι που εργάστηκε στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για την κατασκευή της ατομικής βόμβας. Γι αυτόν, η διάσπαση του ατόμου δεν είχε ηθικά διλήμματα, αντιθέτως, αποτελούσε "ωραία φυσική"[2] για την οποία δεν αισθανόταν καμία διάθεση απολογίας. Εδώ έχει ενδιαφέρον το παρακάτω σχόλιο του Εντγκάρ Μορέν:

«μια νοημοσύνη ανίκανη να αντιμετωπίσει το πλαίσιο και την πλανητική πολυπλοκότητα, καθίσταται τυφλή, ασυνείδητη και ανεύθυνη»[3]

Πολύ αντίθετα, ο Γάλλος φυσικός επιστήμονας Πολ Λανζεβέν,[4] όταν του υπέδειξαν τον κίνδυνο που εκπροσωπούσε ο Ναζιστικός ολοκληρωτισμός στην πρώιμη φάση του, δήλωσε ότι δεν φοβάται τόσο αυτό που μπορεί να παρέλθει, αλλά όσο τη διαρκή παρουσία του νετρονίου από την οποία θα είμαστε όλοι διαρκώς εκτεθειμένοι στις συνέπειες της ανακάλυψής του.

Αντίστοιχα, ο διευθυντής του Σχεδίου Μανχάταν Ρόμπερτ Οπενχάιμερ -άνθρωπος με μεγάλη ευρυμάθεια και με τάση προοδευτικής σκέψης- ζούσε στον "δικό του κόσμο", απομονωμένος από την κοινωνική πραγματικότητα μιας κοινωνίας που δοκίμαζε τα δεινά της μεγάλης ύφεσης. Μόνο μικροκοινωνικοί λόγοι εισέδυσαν στην εφησυχασμένη συνείδησή του για να την ταράξουν.

Αργότερα θα γίνει ένα δραματικό πρόσωπο που θα απολογηθεί για τις συνέπειες της ανακάλυψης της ατομικής βόμβας. Ως μάρτυρας στην έκρηξη της βόμβας συγκλονίστηκε από το θέαμα της έκκλησης εκτυφλωτικού φωτός και το περιέγραψε χρησιμοποιώντας ένα εδάφιο από την Μπαγκαβάτ Γκίτα του Ινδικού έπους Μαχαμπαράτα.[5] Κατόπιν, θα γνωρίσει την πίεση του πολιτικού πολιτισμού του Μακαρθισμού και θα βιώσει την πλήρη τραγικότητα της επιστήμης και της επώνυμης σκέψης.

Αυτή, θα έλεγε κανείς, είναι και η πιο αθώα πλευρά. Η πιο ένοχη, έχει και αυτή τις κλιμακώσεις της. Τη συναντάμε συχνά, μεταξύ της φιλοσοφίας και της τέχνης. Είναι παράξενο, λες και η τέχνη είναι η αθωωτική ψήφος της θεάς Αθηνάς, αλλά δεν είναι έτσι.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ιδρυτή του Φουτουριστικού κινήματος Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι[6] και ενός «από τους πρώτους υποστηρικτές του φασιστικού κόμματος, που θεωρεί ως μια φυσική συνέχεια του φουτουρισμού». Υπήρξε ιδρυτικό και ενεργό μέλος του φασιστικού κόμματος και του φασιστικού συμβουλίου της Ιταλίας. Είναι άραγε δικαιωμένη η τέχνη που λειτούργησε ως μήτρα για τη νομιμοποίηση της έκφρασης του παραλόγου και της άρνησης του καλού;

Αντίστοιχα, ο Αμερικανός ποιητής Έζρα Πάουντ θυσίασε ακόμη και την τέχνη του, ως απολογητής του φασισμού και του ναζισμού, συγχέοντας τα παραδείγματα του Κομφούκιου, της Ζαν Νταρκ και άλλων προσωπικοτήτων στην ιστορία που είχαν αναφορά κοινού καλού. Η περίπτωση του Έζρα Πάουντ είναι πολύ πιο ένοχη έναντι του φιλοσόφου Χάιντεγκερ.

Έχει ενδιαφέρον ότι, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Γερμανία, πλείστοι όσοι των διασήμων προσωπικοτήτων της επιστήμης της διανόησης και του πολιτισμού δήλωσαν συνεργοί στη μιλιταριστική πολιτική του Α' Ράιχ, με ελάχιστες εξαιρέσεις μεταξύ των οποίων ο Αλβέρτος Αϊνστάιν.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Σίγκμουντ Φρόιντ και ο Τόμας Μαν -που αργότερα θα αναγκαστούν να μεταναστεύσουν για να επιβιώσουν από το Ναζιστικό καθεστώς- είχαν σταθεί υποστηρικτές του σοβινισμού του Α' Ράιχ.

Τα παραπάνω παραδείγματα αναδεικνύουν τα ανθρωπολογικά προβλήματα της αστικής σκέψης. Παρατηρούμε σε αυτά την ατέλεια της σκέψης σε συνάρτηση με ένα πρότυπο ζωής. Κάποιος μπορεί να είναι μέγας αστός και να έχει κατακτήσει τον κόσμο. Τί νόημα έχει όμως εάν έχει χάσει την ψυχή του;

Αναφορές:[1] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, «Ιστορία της Φιλοσοφίας»,
«Είναι (οι διανοούμενοι) σαν ζώα που έχουν ακούσει με ευκρίνεια όλους τους ήχους μίας μουσικής, αλλά που δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την ενότητα και την αρμονία του μουσικού έργου» (Α'9)[2] Ρομπερτ Γιουνγκ, Από χίλιους ήλιους φωτεινότερο, έκδοση Μαρίας Μαλαγαρδή , σελ 220
[3] Εντγκάρ Μορέν, Το καλοφτιαγμένο  κεφάλι, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ 15
[4] Πολ Λανζεβέν - Βικιπαίδεια[5] Ρόμπερτ Γιουνγκ, Από χίλιους ήλιους φωτεινότερο, έκδοση Μαρίας Μαλαγαρδή , σελ 219
"Ο Οπενχάιμερ, γαντζωμένος σ’ ένα στύλο του κέντρου ελέγχου, θυμήθηκε ξαφνικά αυτούς τους στίχους, από το Bhagavad Gita, το ιερό άσμα των Ινδών:

Αν το φως χίλιων ήλιων
ξαφνικά ξέσπαγε στον ουρανό
σύγχρονα-θα ‘ταν
όμοιο με τούτη τη λαμπρή δόξα

Έπειτα, όταν το γιγάντιο σύννεφο, υψώθηκε απειλητικό, πέρα κει, πάνω από το «σημείο μηδέν», ένα άλλο ινδικό ποίημα του ξανάρθε στη μνήμη:

Είμαι ο θάνατος, που όλα τ’ αρπάζει,
ο κλονιστής των κόσμων.

Έτσι μίλησε ο Σρι Κρίσνα, ο υπέροχος, που βασιλεύει στη μοίρα των θνητών. Αλλά ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ δεν ήταν πάρα μόνον ένας άνθρωπος που του ‘λαχε μια μεγάλη, μια πολύ μεγάλη εξουσία.

Κάνει εντύπωση, ότι μέσα στους παριστάμενους, κανένας δεν αντέδρασε αντικειμενικά όπως το είχε φανταστή. Όλοι, ακόμα και όσοι δεν είχαν θρησκευτικές προκαταλήψεις ή νιώθαν κάποια πολύ ελαφριά κλίση στη θρησκεία-και ήταν οι περισσότεροι-εκφράζονταν για το γεγονός με λόγια της περιοχής του μύθου ή της θεολογίας"
[6] Φιλίππο Τομάζο Μαρινέτι (1876-1944 Filippo Tommaso Emilio Marinetti), βικιπαίδεια

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας 

http://solon-synthesis.blogspot.gr

Φωτό: wikimedia

Διαβάστε επίσης:

• Θρησκευτικότητα και ψυχική οικονομία 
• Πολυμορφική βαρβαρότητα και θρησκεία στον 21ο αιώνα